Höfundur	Útgefandi	Útgáfuár	Útgáfustaður
Þorsteinn Ólafsson, Gunnar Ríkharðsson	RALA, BÍ, Sameinuð bændasamtök, Stéttarsamband bænda	1995	Reykjavík
Rit	Árgangur	Tölublað	Bls.
Ráðunautafundur	1995		111-115

Í ljós kom marktæk neikvæð fylgni milli orkujafnvægis 4-5 vikum eftir burð og tímans frá burði að fyrsta sjáanlega beiðsli (r=-0,4; P<0,04), þ.e. því lægra (lakara) orkujafnvægi því lengri tími að fyrsta beiðsli. Á sama hátt kom í ljós marktæk fylgni milli nytar í 1. og 2. viku eftir burð og tímans milli burðar og fyrsta beiðslis (r=0,35; P<0,05), þ.e. því meiri nyt þeim mun lengri tími að beiðsli.

Umræður

Ekki verður séð að neinn munur sé á frjósemi kúnna í hópunum og reiknuð P-gildi eru flest mjög há. Neikvæð orkufóðrun í 4. og 5. viku og há nyt í 1. og 2. viku virðist þó hafa þau áhrif að erfiðara sé að sjá beiðsli kúnna. Erlendar athuganir benda til þess að það sé samhengi milli frjósemi kúa, nytar og orkujafnvægis. Butler og Smith (1989) telja að fanghlutfallið í New York fylki hafi lækkað úr 66% 1951 í 50% 1973 vegna þess að árleg nyt jókst um 1500 kg (33%) á sama tíma og fanghlutfallið breyttist ekkert í óbornum kvígum. Eftir það hefur fanghlutfallið ekki breyst þrátt fyrir að nytin hafi haldið áfram að aukast. Sömu höfundar benda einnig á athuganir sem sýna fram á samhengi milli neikvæðs orkujafnvægis fyrstu 20 dagana eftir burð og daga frá burði að fyrsta egglosi. Þeir benda á að fyrsta egglos varð u.þ.b. 10 dögum eftir mestan orkuskort þegar kýrnar voru farnar að nálgast orkujafnvægi. Skýringuna á lágu fanghlutfalli telja höfundarnir vera þá að kýrnar hafi ekki beitt nógu oft áður en þær eru sæddar.

Íslensk athugun (Jón Eldon og Þorsteinn Ólafsson 1986) sýndi að fyrsta egglos varð 42 dögum eftir burð á 4 bæjum í Eyjafirði og 37 dögum eftir burð á 5 bæjum í Árnessýslu. Breytileikinn milli bæja var frá 29 til 58 daga. Fanghlutfallið við fyrstu sæðingu var 58% í Eyjafirði og 53% í Árnessýslu. Fyrir norðan voru 23% af kúnum sæddar á fyrsta egglosi og 17% af kúnum fyrir sunnan, og héldu 62% og 45% af þeim kúm. Það stangast á við þá skoðun að kýr þurfi að hafa haft beiðsli áður en þær eru sæddar með árangri. Hins vegar hækkaði fanghlutfallið eftir því sem dögunum frá burði að fyrstu sæðingu fjölgaði, úr 35% á þeim bæ sem byrjaði að sæða eftir 61 dag að meðaltali í 72% á þeim bæ sem byrjaði eftir 82 daga að meðaltali.

Blóðsykur var lægri fyrstu 20 dagana eftir burð í blóði þeirra kúa sem höfðu egglos seinna en 40 dögum eftir burð en hinna sem bendir til þess að orkujafnvægið fyrst eftir burð hafi áhrif á gangsetningu eggjastokkanna (Jón Eldon og Þorsteinn Ólafsson 1988). Hins vegar var ekki samhengi milli blóðsykurs og fjölda sæðinga.
Ducker og Morant (1984) fundu að líkurnar á að kýr festu fang væri minni hjá kúm sem mjólka mikið á 21. degi mjaltaskeiðsins en þó væri til bóta að þær hafi komist fljótt í háa nyt. Þeir draga þá ályktun af sínum tilraunum að sérhver tengsl fóðrunar, nytar og frjósemi séu flókin. Til dæmis geti mikil fóðrun á 1. mjaltaviku aukið upphafsnytina og dregið þannig úr mjólkuraukningu þegar komið er að sæðingu og bætt frjósemina þannig. Ef sterk fóðrun eykur nytina getur það haft neikvæð áhrif á frjósemina, en bæti þessi aukna fóðrun orkujafnvægið er hún til góða fyrir frjósemina.

Ekki er hægt að ræða um áhrif orkufóðrunar á frjósemina öðru vísi en að minnast aðeins á prótein. Í ítarlegri yfirlitsgrein komust Ferguson og Chalupa (1989) að þeirri niðurstöðu að 15 til 16% prótein í fóðri gæfi alla jafna hærra fanghlutfall og færri daga frá burði að fangi en 17-20% prótein, hins vegar eru sjaldan nægilega margar kýr í tilraunahópunum til þess að fá marktækar niðurstöður um fanghlutfall. Þeir segja að nokkrir áhrifaþættir af próteini hafi áhrif á frjósemi vegna próteinefnaskiptanna. Meðal þeirra er:

(1) eitruð afgangsefni úr N efnaskiptunum í vömbinni geta eyðilagt sæði, egg eða fósturvísa. Það er þekkt að ammoníak og urea hafa óheppileg áhrif á fósturvísa og sæði og höfundarnir telja að aukið magn þess í blóði og þar með í legslímhúðinni eftir próteinniðurbrot í vömb geti lækkað fanghlutfallið,

(2) ójafnvægi í prótein- og orkufóðrun gæti haft áhrif á efnaskipti þannig að orkujafnvægið verði neikvætt,

(3) N afgangsefni eða orkunýtingin gætu haft áhrif á hormónasamspil heiladinguls og eggjastokka. Þá telja þeir mögulegt að fóður með háu hlutfalli af torleystu próteini þurfi ekki að hafa áhrif á frjósemi eldri kúa en gæti valdið truflunum á frjósemi ungra kúa sem eru ennþá að vaxa. Þeir telja að hlutfallslegur skortur á amínósýrum geti seinkað fyrsta egglosi eftir burð, en hafi ekki neikvæð áhrif fanghlutfall.